Strona główna >  Materiały  >  Średniowiecze  > Kronika sprzed wieków…(cz. 10.)

                                       

1544 do 1622
Kronika sprzed wieków…(cz. 10.)

Od początku XIV wieku, tj. od roku zajęcia Chojnic przez zakon krzyżacki, miasto stało się terenem symbiozy autochtonicznej ludności polskiej z napływową ludnością niemiecką. 

Przeszło dwa wieki współistnienia obu tych dwóch elementów ludnościowych wytworzyło pewien stan równowagi, który można by nazwać wtórnym, złożonym autochtonizmem ludnościowym Chojnic.

Cudzoziemcy

Wyrażał się on w zgodnym współistnieniu różnojęzycznych wprawdzie grup ludności, złączonych jednak wspólnotą interesu, a przede wszystkim wyznania religijnego. Dopiero przyjęcie przez ludność Chojnic wyznania luterańskiego posługującego się na co dzień językiem niemieckim, likwidując część tej wspólnoty, przyczyniło się do wzrostu poczucia odrębności wyznaniowej i plemiennej – zwłaszcza gdy luteranie odebrawszy katolikom chojnickim kościół farny w 1555 r. zmusili ich nie bez szykan do przeniesienia się z nabożeństwami do odległych Powałek. Mimo tych wydarzeń podyktowanych fanatyzmem religijnym, ludność polskojęzyczna i niemiecka miały jeszcze dostatecznie dużo punktów stycznych, by z sobą współżyć bez wytykania sobie nawzajem cudzoziemskości, którą dopiero ożywił pogłębiający się proces luteranizacji, a następnie przybierający na sile pęd kontrreformacji. Oba te prądy niosły w swej treści i formie duży ładunek nietolerancji i fanatyzmu, czym przyczyniły się w znacznym stopniu do procesu krystalizacji świadomości narodowej obu grup w mieście.

Inaczej przedstawiała się sytuacja mniejszości szkockiej i żydowskiej w owym czasie w Chojnicach. Zagadnienie pojawienia się na Pomorzu i w Chojnicach diaspory szkockiej wymaga szczegółowego przebadania. Wydaje się, że Szkoci chojniccy i pomorscy są cząstką fali emigracyjnej, wywołanej przyjęciem anglikanizmu przez Anglię i represjami Elżbiety i Henryka VIII względem katolików angielskich, walijskich, szkockich oraz iryjskich. Wyprowadzając się do krajów katolickich, Szkoci szukali azylu wyznaniowego. Nie znalazłszy go na trwałe w Chojnicach z powodu wzbierającej fali protestantyzmu, stali się mimo woli wyobcowanymi religijnie, społecznie i językowo intruzami – uciążliwymi cudzoziemcami, nie lubianymi też może dla swej żyłki kramarskiej i przysłowiowego skąpstwa. Ilość Szkotów zamieszkujących wtedy nasze miasto ograniczała się do 2 – 3 rodzin. Księga zanotowała fakt usiłowanego przez Szkota Jerzego Rolle złodziejstwa, kiedy nocą wszedł na teren domostwa pisarza miejskiego Michała Luedicke i został za to przymknięty. Mimo, iż sprawa kwalifikowała się do spraw gardłowych w opinii rady, wypuszczono Szkota po złożeniu przezeń ślubowania (21.05.1587).

Syn Szkota, Marcina Vewess, działał rzekomo na szkodę kramarzy chojnickich przechwytywaniem towaru i transakcji. Rozżaleni kramarze zaskarżyli sprawcę do rady miejskiej, która w oparciu o postanowienia przywileju małych miast, w którym Szkoci rzekomo mieli być wykluczeni z uprawiania handlu kramnego, poleciła Szkotowi wyprzedanie jego biednego kramiku i postaraniu się o inne miejsce zamieszkania. W razie gdyby ponownie zaszły z jego strony przypadki na szkodę działania kramarstwa chojnickiego – rada zezwolić miała na zarekwirowanie towaru Szkota przez kramarzy chojnickich. W Chojnicach zmarł w dniu 8.04.1574 r. Jan Patrick Scott z Aberdeen. Spadek po nim zainwentaryzowała komisja złożona ze Szkotów, Aleksandra Symson z Tucholi oraz Jana Kuber z Farblin w Szkocji w obecności Ludwika Lewalt Jezierskiego, Walentego Musolff i Walentego Burse (19.02.1576).

Obecność mniejszości żydowskiej w miasteczkach pruskich jest znacznie starszego pochodzenia, niż diaspora szkocka i datuje się bodajże od XIII wieku. Mimo odwiecznej prawie zasiedziałości Żydów nie zatracili oni, za wyjątkiem języka, swej odrębności religijnej i obyczajowej, która nie pozwalała im na asymilowanie się, ani na utrzymanie z ludnością chrześcijańską zażylszych stosunków. Z drugiej zaś strony fanatyzm religijny chrześcijan i ich nietolerancja również nie sprzyjały wytworzeniu się zdrowej atmosfery współżycia z ludnością żydowską. Przykładem bardzo surowej oceny postępku  Żyda z Łobżenicy, Samuela, który zamierzał się targnąć na cześć chojniczanki, Katarzyny, żony Andrzeja Bursche, z zawodu gremplarza, może być rozprawa w radzie miejskiej, na której rozważano zastosowanie kary śmierci względnie banicji z Prus Samuela. Dlaczego stanęło w końcu na wymierzeniu Samuelowi tylko 30 guldenów grzywny na rzecz miasta i złożeniu przez winowajcę ślubowania, że wstrzyma się na przyszłość od podobnych zamachów na godność kobiety, oraz przeprosi poszkodowaną, pozostanie tajemnicą (1548).

Innym przykładem świadomego i celowego działania na szkodę Żydów sępoleńskich o nazwisku Loffke może być kradzież dwóch skór zwierzęcych oraz koła z wozu handlarzy żydowskich przez Grzegorza Nitze i jego parobka jako wykonawcy swego pana. Nitze zaś nie uczestniczył w rozprawie. Abraham Liss, Żyd chojnicki, znęcał się nad swoją żoną, ponieważ współżył ze swą służącą Ewą Bartman z Brzeżna. Skutkiem tego było zajście w ciążę służącej. Gdy fakt ten ujrzał światło dzienne – sprawca został ukarany wysoką grzywną 100 florenów na rzecz starostwa i 50 florenów na rzecz rady miejskiej oraz przymusowym pogodzeniem się z żoną  wraz z przyjęciem jej na powrót do domu (9.09.1614). O nierzetelności wspomnianego Żyda świadczy następny zapis sprawy z dnia 26.09.1614 r., w której wdowa po Kerstenie Tessmer skarży Abrahama Liss o nie wywiązanie się z umowy o wydanie skrzyń córce. Rada nakazała pozwanemu terminowe wydanie skrzyń pod karą grzywny 20 florenów na rzecz starostwa i 10 florenów na rzecz rady.

O liczebności mniejszości żydowskiej w Chojnicach w omawianym czasie ani o charakterze zatrudnienia Żydów księga nie daje pojęcia. Zagadnienie osiedlania się cudzoziemców w Chojnicach na przełomie XVI i XVII wieku pozostaje wobec tego zarówno pod względem ilościowym i zawodowym problemem otwartym.

C.d.n.